Esgotamento dos recursos naturais

Estamos diante dun cambio de época?

Son fortes as tendencias sociais, económicas e tecnolóxicas que se manifestaron con forza nos meses recentes.

Fronte a estes cambios son moitas as análises que exploran as dificultades que sofren recentemente algúns pobos e países, mentres outros obteñen beneficios. As noticias non se centran só no aumento dos prezos dos combustibles, dos comestibles, dos minerais e da auga. A discusión non apunta só aos aumentos da demanda, senón tamén a unha oferta incapaz de crecer, xa sexa por falta de investimentos, por esgotamento dos recursos naturais ou por ambas as causas.

Nas análises non se pode deixar de lado á especulación, sobre todo no caso dos alimentos e dos hidrocarburos, como tamén na valuación futura do ouro e da divisa estadounidense. As análises máis serias asignan a esta causa entre o 30 e o 40% do aumento do prezo do petróleo cru durante os últimos doce meses, é dicir, que o aumento desde os 65 dólares a que se cotizaba na bolsa de Nova York o 1 de xuño de 2007, aos case 140 dólares da terceira semana de xuño de 2008, ao redor de 30 dólares débense á especulación financeira. Aos alimentos, á especulación asígnaselle un 20% do aumento experimentado. Se nun ano o prezo do petróleo duplicouse, varios cereais e oleaxinosas creceron nese mesmo ritmo. Por outra banda, a crise do dólar fíxose evidente no cinco primeiros meses de 2008, cando esa divisa devaluouse un 20% respecto ao euro. Os cálculos do incremento do prezo internacional do petróleo danse en dólares; si avaliásense en moedas máis estables, como o euro, dita variación non sería tan abrupta.

Onde estamos? Cara onde nos diriximos?

Nos momentos difíciles da actividade política, social e económica das nacións, as análises van dirixidos a definir que tipo de crise ocorre, e cara a que tipo de modificacións evolucionan as sociedades. Trátase dunha crise do sistema, do modelo, é estrutural ou conxuntural? Obviamente ninguén cre que a crise actual sexa un mero cambio conxuntural nin unha mera alteración do modelo. Pero, trátase dun fin de época, de civilización; dun cambio de estrutura económica e social; ou, dunha crise que non impedirá que a estrutura capitalista mantéñase, e mesmo se renove, como xa moitas veces sucedeu no pasado?

A crise actual débese:

1. Ao esgotamento do petróleo e ao consecuente aumento do seu prezo internacional.
2. Á falta de alimentos e ao seu encarecemento.
3. Á escaseza de auga para alimentación e saneamento que sofren poboacións enteiras.
4. Ao quecemento da terra (cambio climático).

En que momento estes catro problemas volveranse cruciais? De que maneira e con que intensidade afectarán as poboacións? Son algunhas das incógnitas que xorden. Pero o que é indubidable é que a súa tendencia é inelutable, particularmente no caso do fin do petróleo e a auga.

A fin da era do petróleo

A historia do petróleo significou no mundo as épocas industriais, inclusive a evolución da tecnoloxía militar. Desde o seu descubrimento nos Estados Unidos en 1859 até hoxe, o petróleo serviu para calefacción e iluminación (até a primeira guerra mundial), para combustible dos automóbiles (desde 1911) e dos buques de guerra (desde 1914 - 1916). Coa finalización da era do carbón, o mundo desenvolvido comezou a vivir co petróleo unha nova época económica e social. Ademais, o petróleo foi a causa das guerras provocadas polo dominio do seu mercado e das súas fontes ou, máis recentemente, dos seus reservas, en calquera lugar que se atopen. Tan grande é a necesidade dos países poderosos por asegurar reservas petroleiras para garantir o seu futuro, que mesmo van alterando o dereito internacional da propiedade do subsolo co novo “dereito de captura”, máis inspirado na conquista que na equidade. Cando terminou a segunda guerra mundial, non só existiu o acordo de Yalta (1945) entre F. D. Roosevelt, W. Churchill e J. Stalin para dividir o territorio das nacións en Europa, África e gran parte de Asia. Despois de Yalta, o presidente F. D. Roosevelt dirixiuse a Exipto e no cruceiro insignia Quincy acordou co rei Ibn Saud, fundador da dinastía saudita, apoialo militarmente (acordo que se mantén até hoxe) a cambio do petróleo de Medio Oriente.

Ademais das reunións planetarias que non logran avanzar na eliminación ou atenuación da fame (a recente reunión de Roma terminou nun fracaso manifesto, xa que estivo lonxe de lograr unha solución compartida), o tema da auga (a recente reunión de Zaragoza constituíu un fracaso internacional) agrávase cada vez máis e, como o petróleo, produce guerras.

Algunhas das preguntas que se plantellan para o futuro

A incógnita sobre o momento en que producirán o esgotamento dos recursos naturais e un forte incremento da escaseza dos alimentos, así como os problemas derivados do cambio climático están tan relacionadas entre si. O aumento do uso do petróleo, a pesar do seu próximo esgotamento e o incremento do seu prezo non son óbice para deter os factores que xeran o cambio climático, e a errónea solución de producir agrocombustibles (mediante o agrobusiness, que xa destina a producir carburantes máis dun terzo do millo cultivado en Estados Unidos) carrexa un maior quecemento global (pola deforestación e outros factores), incrementos desusados dos prezos dos alimentos e é tamén unha causa da falta de auga.

Á súa vez, a falta de alimentos e de auga provoca a falta de saneamento e saúde para os pobos e mesmo mortes por fame; e o quecemento global provocará a desaparición de poboacións enteiras do mundo. Todo isto sen considerar a crise financeira iniciada en Estados Unidos, coa fuxida dos aforradores do mercado inmobiliario e a colocación de capitais especulativos nos mercados de futuros das materias primas (petróleo, alimentos e ouro por agora) provocando o encarecemento das mesmos.

Estamos en presenza dunha interrelación intensa dos problemas; cada vez resulta máis difícil illalos para buscar solucións lineais, porque se trata dunha crise bastante xeneralizada que esixirá cambios esenciais na organización económica e social. O capitalismo, na súa modalidade neoliberal, non poderá superar estes problemas, todos eles de natureza estrutural, provocados polo propio sistema. Son os modelos do capitalismo estadounidense e europeo os que hoxe mostran contradicións insalvables.

Como se explica que Estados Unidos malgaste de tal maneira o seu petróleo que, logo de ser exportador durante un século, hoxe deba importar máis do 60% do petróleo cru que consome? Como se explica que Estados Unidos busque hoxe tratados como o NAFTA para asegurarse a auga de Canadá, ao mesmo tempo que segue malgastado este recurso natural esencial? Como se explica que nun mundo de millóns de persoas famentas, Estados Unidos se lance a utilizar o millo para alimentar os tanques dos automóbiles no canto de alimentar os estómagos dos famentos? Como se explica que Estados Unidos, e en parte tamén Europa, expoñan ao mundo ao risco do cambio climático global, consumindo o 50% dos combustibles de orixe fósil refinados no mundo? E que as súas fundacións implanten o agrobusiness nos seus propios países e busquen facelo noutras partes do mundo, como na Amazona sudamericana?

Para terminar con este difícil final de época, e iniciar unha nova, necesítase un cambio sociocultural profundo, sobre todo nos países de ingresos elevados, que teña en conta un uso eficiente dos recursos naturais (sen os elevados custos sociais que hoxe supón) e que deixe de lado consumismos irracionais, se é que sinceramente non se quere provocar faltantes de enerxía, auga e alimentación nos países onde reside a maior parte da poboación mundial.